Rynek Bilansujący energii elektrycznej PSE – co to jest? Zasady funkcjonowania.

Nazwa „rynek bilansujący” może być myląca, dlatego warto rozpocząć ten artykuł od wyjaśnienia czym jest, a właściwie czym na pewno nie jest rynek bilansujący. Otóż, rynek bilansujący (RB) nie jest rynkiem konkurencyjnym, biznesowym. W przeciwieństwie do giełd towarowych takich jak np. Towarowa Giełda Energii, nie odbywa się w jego obszarze handel energią elektryczną.

Rynek bilansujący nazywany jest „rynkiem technicznym”, a powołany został w celu bilansowania Krajowego Systemu Energetycznego (KSE). Nadzór nad rynkiem bilansującym sprawuje operator systemu przesyłowego – Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE S.A.).

Dlaczego rynek bilansujący jest potrzebny?

Energia elektryczna, choć jest towarem, to jednak dość specyficznym. Najbardziej istotną z punktu widzenia handlu cechą prądu jest brak możliwości magazynowania go na większą skalę. Z tego powodu energia wytwarzana w każdej godzinie doby musi być równa energii pobranej. Oczywiście jest to czysto teoretyczny model systemu elektroenergetycznego. W praktyce żadna jednostka nie jest w stanie zbilansować się „do zera”.

Rys. Bilans energii elektrycznej w KSE

Posłużmy się przykładem przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną. Taki podmiot kupuje i sprzedaje prąd w każdej godzinie doby, zarabiając na handlu energią elektryczną. Każdy zakup oraz sprzedaż wynika z wcześniejszych analiz i planów (wyjaśniamy to dokładnie nieco dalej), jednak nieprzewidywalność wielu czynników, które wpływają ostatecznie na zużycie prądu przez odbiorców powoduje, że podmiot pozostaje niezbilansowany. Ponieważ z punktu widzenia KSE jest to sytuacja niedopuszczalna, podmiot musi kupić niedobór energii z rynku bilansującego, albo sprzedać na rynek bilansujący jej nadmiar.

Warto podkreślić, że energia kupowana z RB jest dużo droższa niż rynkowa, a sprzedawana na RB – dużo tańsza. Taka struktura cen ma zniechęcić uczestników rynku bilansującego do nadmiernego korzystania z możliwości zbilansowania, jakie daje RB.

Kto korzysta z rynku bilansującego?

Dla pewnych jednostek uczestnictwo w rynku bilansującym jest obligatoryjne, co wynika jasno z przepisów. Kto więc ma obowiązek bilansowania i uczestniczy w rynku bilansującym? Są to m.in.:

wytwórcy prądu (w tym magazyny energii elektrycznej);
Operatorzy Systemów Dystrybucyjnych (OSD);
przedsiębiorstwa obrotu (sprzedawcy prądu);
giełdy energii.

Każdy z wymienionych podmiotów korzysta z RB, a jego zbilansowanie to wymóg, któremu musi sprostać.

Warto podkreślić, że zbilansowaniu podlegają nie tylko uczestnicy rynku bilansującego, ale również KSE. Ilość energii wyprodukowanej w KSE musi równać się ilości energii zużytej. Czy to możliwe? W praktyce – nie bardzo. Dlatego istnieje wymiana transgraniczna energii elektrycznej z operatorami zagranicznymi.

Jak działa rynek bilansujący?

Rynek bilansujący jest rynkiem specyficznym, na którym OSP dokonuje zakupów lub sprzedaży w oparciu o ściśle określone ceny. OSP jest zawsze jedną z dwóch stron transakcji, które dokonywane są wyłącznie w celu zrównoważenia popytu i podaży na rynku energii elektrycznej.

Rys. Ceny energii na rynku bilansującym. CROs – cena rozliczeniowa sprzedaży energii z rynku bilansującego, CROz – cena rozliczeniowa zakupu energii na rynek bilansujący, CRO – cena rozliczeniowa odchylenia. Źródło: www.pse.pl

Funkcjonowanie rynku bilansującego w systemie energetycznym jest możliwe dzięki zdolności KSE do niemal natychmiastowego zwiększenia oraz zmniejszenia produkcji prądu przez wytwórców. Dlatego ceny obowiązujące na rynku bilansującym, zawsze takie same dla każdego z jego uczestników, wyznaczane są na podstawie umów zawieranych przez OSP z wytwórcami. Jeszcze raz podkreślmy, że niezależnie od tego, czy uczestnik RB sprzedaje, czy kupuje energię na rynku bilansującym, jest to dla niego niekorzystne. Dlatego saldo energii elektrycznej na RB jest zawsze stosunkowo dużo mniejsze niż odpowiednie saldo całej sprzedanej i kupionej energii w KSE.

Zakup energii w praktyce – jaką rolę odgrywa w nim RB?

Zakup energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym warunkowany jest w każdej godzinie doby przez zapotrzebowanie na energię określane przez uczestników rynku. Zapotrzebowanie to jest określane na podstawie prognoz sporządzanych przez konkretny podmiot, np. przedsiębiorstwo obrotu. Odbywa się to oczywiście z wyprzedzeniem – odbiorcy korzystają m.in. z rynku terminowego TGE, umawiając się na zakup z dostawą prądu nawet na 2 lata do przodu. Zapłata za „zamówioną” energię zostaje uiszczona bez względu na to, czy w danym czasie odbiorca wykorzysta całą ilość, czy też nie.

Jeśli sporządzona prognoza okaże się nietrafna (a tak dzieje się najczęściej), przykładowe przedsiębiorstwo obrotu znajduje się w sytuacji, w której energii mu brakuje (niedokontraktowanie) lub posiada jej nadmiar (przekontraktowanie). W pierwszej kolejności przedsiębiorstwo sprzedaje energię na rynku konkurencyjnym po jak najwyższej możliwej cenie, a w drugiej, kupuje ją po cenie jak najniższej. Dopiero w sytuacji, w której brak lub nadmiar prądu na rynku nie pozwala na zawarcie transakcji handlowej, odpowiednią transakcję podmiot zawiera na RB.