Polski węgiel – czy to już koniec?

Czy stwierdzenie, że Polska ma zasoby węgla, które wystarczą na najbliższe 200 lat jest prawdziwe? Co do zasady tak. Rzeczywiście, zasoby geologiczne Polski na to wskazują. Jednak warto podkreślić, że zgodnie z polityką klimatyczną, od dłuższego czasu likwidujemy w Polsce kopalnie. Dlatego mimo zasobnych złóż, realnie wydobywamy coraz mniej węgla.

Oczywiście kopalnie zdecydowanie emitują duże ilości CO2 do atmosfery i węgiel powinien być zastępowany mniej emisyjnym paliwem lub energią odnawialną, jednak zwłaszcza w obecnej sytuacji rzeczywistość prezentuje się inaczej niż zakładano.

Polska elektroenergetyka i ciepłownictwo wciąż w ¾ wytwarza energię z węgla kamiennego i brunatnego. Wskutek wygaszania kopalń nie zastępujemy jednak węglowych ciepłowni i elektrowni alternatywnymi źródłami energii, które byłyby w stanie dostarczyć odpowiednich ilości energii. Zamiast tego, po prostu sprowadzamy brakujący węgiel. Doprowadziło to do kuriozalnej sytuacji, w której „wozimy drzewa do lasu”. W skali globalnej nie zmniejszamy emisji CO2 do środowiska (co za różnica, czy CO2 emituje kopalnia w Polsce, czy w Kolumbii), a za węgiel płacimy więcej. Dodatkowo musimy pokonywać problemy związane z kontraktacją i importem. Poza tym, generujemy zanieczyszczenie spowodowane logistyką – węgiel zamiast dojechać z jednej z kopalń na Śląsku do jednej z elektrociepłowni na Śląsku, pokonuje tysiące kilometrów, np. docierając do nas z RPA.

Słusznie krytykowane niegdyś rozwiązanie z lokacją elektrowni Dolna Odra w okolicach Szczecina (podczas gdy węgiel wydobywano na Śląsku) wydaje się być w kontekście obecnie stosowanych rozwiązań jedynie niewielkim niedopatrzeniem.

Ale dlaczego nie otworzyć szybko nowych kopalń i nie wrócić choćby „na trochę” do zwiększonego wydobycia węgla? Odpowiedź jest prosta – nie da się zrobić tego szybko i choćby względnie tanio. Jak można przeczytać w wywiadzie reporterki TVN24, p. Moniki Marczok z ekspertem górniczym, dr Jerzym Markowskim, byłym wiceministrem gospodarki, górnikiem i dyrektorem kopalń:

„Budowa jednej kopalni to koszt ok. 400 milionów euro. Procedura koncesyjna trwa ok. 15 lat. Kopalnie są zwykle głębinowe, więc trzeba zgłębić szyby. Szyb to wydatek rzędu 1,5 miliarda. Powstaje około pięciu lat. Czyli gdybyśmy dziś podjęli decyzję o budowie kopalni, powstałaby ona nie wcześniej niż za 20 lat. Rocznie dawałaby około trzech milionów ton węgla, służyłaby nam przez mniej więcej 15 lat.”

W 2021 r. w Polsce wydobyto 42 mln ton węgla energetycznego. Zużyliśmy natomiast 57 ton. Różnica między węglem spalonym, a wydobytym została w połowie pokryta z zapasów, które powstały w czasie pandemii, a w połowie – z importu węgla, głównie z Rosji.

źródło: wysokienapiecie.pl

W roku 2022 wydobycie nie zwiększyło się i nie zwiększy się już znacząco w stosunku do ubiegłego roku. Podobnie jak w roku 2021 prognozuje się też zużycie węgla. Wobec znikomych w porównaniu z 2021 r. zapasów, pokrycia brakującego węgla upatruje się w imporcie. Powołując się na dane z GUS, portal wysokienapięcie.pl informuje, że do końca maja 2022 r. do Polski trafiło prawie 3 mln ton węgla energetycznego, z czego 1,8 mln ton z Rosji. Od połowy kwietnia jednak węgiel importowany jest już tylko z innych krajów niż Rosja i wyłącznie drogą morską. Niestety, porty nie nadążają z rozładunkiem, a transport morski trwa długo, dlatego widmo braku węgla jesienią jest realne.

źródło: wysokienapiecie.pl

W artykule z 2021 r. o przyczynach wzrostu cen energii, za dr Janem Rączką argumentowaliśmy, że wahania cen węgla kamiennego nie mają znaczącego wpływu na cenę energii elektrycznej, czego dowodzi wykres prezentowany we wspomnianym tekście:

Źródło: Dr Jan Rączka, „Jak osiągnąć konkurencyjne ceny energii przy wychodzeniu z kryzysu do 2023 r.?”

Wówczas nie było jednak mowy o drastycznych podwyżkach cen węgla, których jesteśmy świadkami obecnie. Dzisiejszą korelację między cenami energii elektrycznej a cenami węgla znacznie lepiej obrazują badania przeprowadzone przez analityków Credit Agricole, którzy zwracają uwagę na związek rosnących cen prądu z kosztami elektrowni ponoszonymi na węgiel oraz uprawnienia do emisji CO2.

“Wymienione wyżej czynniki mają szczególnie silny wpływ na ceny energii elektrycznej w Polsce, gdyż około 70 proc. energii w Polsce pochodzi z paliw stałych. Biorąc pod uwagę wyraźne osłabienie złotego, które nastąpiło w ostatnich miesiącach, ceny praw do emisji CO2 i ceny węgla wyrażone w złotych wzrosły w analogicznym okresie jeszcze silniej, co dodatkowo pobiło hurtowe ceny energii w Polsce” — powołując się na ekspertów Credit Argricole przytacza cytat portal Business Insider. Portal zamieszcza także bardzo ciekawą tabelę, która w obrazowy sposób prezentuje zależność między omawianymi wartościami.

Źródło: Business Insider za Credit Agricole

Oczywiście analiza przygotowana została przez Credit Agricole w okresie, kiedy hurtowa cena 1 MWh prądu wynosiła 884,68 zł, czyli jak zakładali analitycy, około 10 % powyżej długookresowej relacji kosztowo-cenowej. Dziś już wiadomo, że cena energii elektrycznej i węgla jest wyższa, jednak relacja między rozpatrywanymi wartościami ciągle jest aktualna.

Na postawione w tytule akapitu pytanie można odpowiedzieć krótko i jednoznacznie: bardzo. Mimo niewątpliwych zmian wprowadzanych na przestrzeni niemal ostatnich dwóch dekad, polska elektroenergetyka ciągle opiera się na węglu. Tak pożądane odnawialne źródła energii stanowią ciągle stosunkowo nieduży procent miksu, który jednak stale się zwiększa. W 1990 r. udział węgla w produkcji prądu wynosił 96%, w 2004 – 94,5%, a w latach kolejnych prezentował się następująco:

• rok 2009: 90%;
• rok 2010: 87%;
• rok 2011: 86%;
• rok 2012: 83%;
• rok 2013: 84%;
• rok 2014: 81%;
• rok 2015: 79%;
• rok 2016: 78%;
• rok 2017: 77%;
• rok 2018: 77%;
• rok 2019: 72%.

Jak podaje portal wysokie napięcie.pl powołując się na dane ARE, udział węgla w polskim miksie energetycznym wynosił w 2020 r. 70%, przy czym 46% stanowił węgiel kamienny, a 24% – węgiel brunatny. Surowcem dominującym w produkcji prądu jest więc zdecydowanie węgiel.

źródło: wysokienapiecie.pl

Trudno przewidzieć, co przyniesie przyszłość, tym bardziej w kontekście obecnej sytuacji gospodarczej w Europie i na świecie. Ciekawą i realną koncepcją wydaje się być jednak założenie, które poczynili badacze, prezentując pracę „Polski sektor energetyczny 2050. 4 scenariusze”. Opierając się na debacie eksperckiej zaprezentowali cztery scenariusze rozwoju krajowej energetyki:

• scenariusz węglowy, który opiera się głównie na jednostkach węglowych i zakłada budowę nowych kopalń węgla kamiennego oraz brunatnego. Udział OZE w 2050 wynosi 17%;
• scenariusz zdywersyfikowany z energetyką jądrową (EJ), który wprowadza zróżnicowany miks technologii energetycznych włącznie z EJ zamiast elektrowni na węgiel brunatny. Udział OZE w 2050 wynosi 38%;
• scenariusz zdywersyfikowany bez energetyki jądrowej, zbliżony do poprzedniego, lecz zastępuje produkcję energii w EJ zwiększoną produkcją z gazu ziemnego oraz z OZE, których udział w 2050 wynosi 50%;
• scenariusz odnawialny, który zakłada stopniowe wycofanie energetyki węglowej. Wzrasta udział produkcji energii z OZE do 73%. Jednostki kogeneracji gazowej dopełniają bilans produkcji.

źródło: Polski sektor energetyczny 2050. 4 scenariusze